انتظار

علائم ظهور حضرت مهدی (عج) بر دو دسته تقسیم می‌شوند:

الف: علائم حتمی و قطعی

ب: علائم غیر حتمی و غیر قطعی

که البته در این علائم هم ممکن است اختلاف نظر وجود داشته باشد. علائم غیر حتمی فراوان هستند و نوعاً بعضی از آنان به وقوع پیوسته است، اما علائم حتمی و قطعی هنوز رخ نداده اند بعضی از این علائم قطعی عبارتند از:

۱. خروج سفیانی:

پیش از ظهور مردی از نسل ابوسفیان در منطقه شام خروج می‌کند و با تظاهر به دینداری گروه زیادی از مسلمانان را می‌فریبد و به گرد خود می‌آورد و بخش گسترده‌ای از سرزمین‌های اسلام را به تصرف خویش در می‌آورد و بر مناطق پنجگانه شام، حمص، فلسطین، اردن و قنسرین (نام شهری در نزدیکی حلب) و منطقة عراق سیطره می‌یابد و در کوفه و نجف به قتل عام شیعیان می‌پردازد و برای کشتن و یافتن آنان جایزه تعیین می‌کند آنگاه که از ظهور امام زمان باخبر می‌شود با سپاهی گران به جنگ وی می‌رود که در منطقه بیداد (بین مکه و مدینه) با سپاه امام (ع) برخورد می‌کند و به امر خدا همه لشگریان وی به جز چند نفر در زمین فرو می‌روند و هلاک می‌شوند.

۲. خسف در بیداء:

خسف یعنی فرو رفتن و پنهان شدن، و بیداء نام منطقه‌ای در مکه و مدینه است. ظاهراً لشگر سفیانی در این منطقه که به قصد جنگ با امام عصر (عج) آمده است در زمین فرو می‌روند.

۳. خروج یمانی:

سرداری از یمن قیام می‌کند و مردم را به حق و عدل دعوت می‌کند این نشانه در منابع عامه نیست، ولی در مصادر شیعه روایات فراوانی در این باره وجود دارد. امام صادق (ع) فرمود: قیام‌های سه گانه خراسانی، سفیانی، یمانی در یک سال و یک ماه و یک روز خواهد بود و هیچ پرچمی به اندازه پرچم یمانی دعوت حق و هدایت نمی‌کند و هم فرمود که یمانی از علائم حتمی است.

۴. قتل نفس زکیه:

زکیه یعنی فرد پاک و بی گناه و کسی که قتلی انجام نداده است و جرمی ندارد. در آستانه ظهور مهدی (عج) در گیرودار مبارزات زمینه ساز انقلاب حضرت مهدی (عج) فردی پاکباخته و مخلص از اولاد حضرت امام حسن مجتبی (ع) در راه امام می‌کوشد و در این راه مظلومانه به قتل می‌رسد. روایات گاهی نفس زکیه و گاهی «سید حسنی» گفته اند امام باقر (ع) فرمود: بین ظهور مهدی (عج) و کشته شدن نفس زکیه بیش از پانزده شبانه روز فاصله نیست.

۵. صیحه آسمانی:

منظور از صیحه آسمانی صدایی است که در آستانه ظهور حضرت مهدی در آسمان شنیده می‌شود و همه مردم آن را می‌شنوند در روایات تعبیر به «نداء» «فزعه» «صوت» نیز بکار رفته است که ظاهر آن نشان می‌دهد که هر یک از این‌ها نشانه جداگانه‌ای است که پیش از ظهور واقع می‌شود لکن به نظر می‌رسد که این‌ها تعبیر از یک واقعیت است و ممکن هم هست که از سه حادثه جدای از هم خبر داده باشند که اول صدا‌های هولناکی برآید و همه را به خود متوجه کند (صیحه) و به دنبال آن صدای مهیب و هولناکی شنیده شود.

که دل‌های مردم را به وحشت اندازد (فزعه) و آن گاه از آسمان صدایی شنیده می‌شود که مردم را به سوی مهدی (عج) فرا می‌خواند (نداء) روایاتی که از این معنا خبر داده اند از طریق شیعه و سنی فراوان هستند. امام باقر (ع) می‌فرماید: ندا کننده‌ای از آسمان نام قائم را ندا می‌کند پس هر که در شرق و غرب است آن را می‌شنود و از وحشت این صدا خوابیده‌ها بیدار و ایستادگان نشسته و نشستگان بر دو پای خویش می‌ایستند رحمت خدا بر کسی که از این صدا عبرت گیرد و ندای وی را اجابت کند، زیرا صدای نخست، صدای جبرئیل روح الأمین است.

آنگاه می‌فرماید: این صدا در شب جمعه بیست و سوم ماه رمضان خواهد بود در این هیچ شک نکنید و بشنوید و فرمان برید، در آخر روز شیطان فریاد می‌زند که «فلانی مظلوم کشته شد» تا مردم را بفریبد و به شک اندازد؛ و امام صادق (ع) می‌فرماید: در ابتدای روز گویند ه‌ای در آسمان ندا می‌دهد که آگاه باشید که حق با علی و شیعیان اوست. پس از آن در پایان روز شیطان که لعنت خدا بر او باد از روی زمین فریاد می‌زند که حق با عثمان و پیروان اوست پس در این هنگام باطل گرایان به شک می‌افتند هرگاه گوینده‌ای از آسمان نداء بزند که حق با اولاد محمد (ص) است در آن هنگام ظهور مهدی (عج) به سر زبان‌ها می‌افتد به گونه‌ای که غیر از او یاد نمی‌کنند.

۶. خروج دجال:

این نشانه در کتب اهل سنت از علائم برپایی قیامت شناخته شده است. ولی در منابع روایی شیعه از نشانه‌های ظهور است؛ و اشکال ندارد که هم علامت ظهور و هم علامت معاد باشد. چون خود ظهور امام عصر (عج) هم از علائم آخرالزمان می‌باشد.

دجال فردی است که در آخر الزمان و پیش از قیام مهدی (عج) خروج می‌کند و غیر عادی است و با انجام کار‌های شگفت انگیز جمع زیادی از مردم را می‌فریبد و سرانجام به دست عیسی مسیح (ع) در کنار دروازه ”لد“ در منطقه شام به هلاکت می‌رسد. در مورد دجال نظریه‌های متعددی طرح شده است مثلا گروهی آن را فردی نامیده اند و دسته‌ای آن را جریانی می‌دانند و نه شخص معین که مطرح کردن این امور مجال دیگری را می‌طلبد.

۱. نشانه‌های حتمی

علایم و نشانه‌هایی که به طور قطع قبل از ظهور حضرت، رخ خواهند داد و در واقع، هیچ گونه قید و شرطی در ایجاد آن‌ها لحاظ نشده است علایم حتمی نامیده می‌شوند و شاید بتوان گفت که ادعای ظهور قبل از تحقق آن‌ها کذب و دروغ است.

امام سجاد علیه السلام فرمود: «ان امرالقائم حتم من الله وامر السفیانی حتم من الله ولایکون قائم الا بسفیانی؛ ظهور قائم، از ناحیه خداوند، قطعی و خروج سفیانی نیز، از جانب خداوند قطعی است و قائمی جز با سفیانی وجود ندارد.»

امام صادق علیه السلام فرمود: «والیمانی من المحتوم; [قیام]یمانی از نشانه‌های حتمی است.»

فضل بن شاذان از ابی حمزه ثمالی نقل می‌کند: «قلت لابی جعفر خروج السفیانی من المحتوم؟ قال نعم والنداء من المحتوم وطلوع الشمس من مغرب‌ها من المحتوم واختلاف بنی العباس فی الدولة من المحتوم وقتل النفس الزکیة محتوم وخروج القائم من آل محمد محتوم … ; به امام باقر علیه السلام عرض کردم: آیا خروج سفیانی حتمی است؟ فرمودند آری، صیحه آسمانی نیز از علایم حتمی است و طلوع خورشید از مغرب حتمی است. اختلاف بین بنی عباس در رابطه با حکومت، حتمی است. کشته شدن نفس زکیه حتمی است، قیام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله حتمی است، …»

۲. نشانه‌های غیر حتمی

بعضی از نشانه‌های ظهور قبل از ظهور، بطور مشروط رخ می‌دهند؛ یعنی اگر مقتضی آن‌ها موجود و موانع مفقود باشد، تحققشان حتمی خواهد بود. در میان نشانه‌ها و علایم، آنچه حتمی شمرده شده، جزء محتومیات هستند و غیر از آن‌ها که گروه بسیاری از علایم را تشکیل می‌دهند جزء علایم غیر حتمی شمرده می‌شوند.

ج: علایم با فاصله و بی فاصله

نشانه‌های نزدیک به وقت ظهور

در بعضی از روایات، تصریح شده که بعضی از علایم در سال ظهور امام زمان علیه السلام، رخ می‌دهند؛ یعنی قبل از ظهور و در آستانه قیام حضرت مهدی علیه السلام، این نشانه‌ها یکی پس از دیگری پدیدار شده، به ظهور امام زمان منتهی می‌شود.

امام صادق علیه السلام فرمود: «خروج الثلاثة، الخراسانی والسفیانی والیمانی فی سنة واحدة فی شهر واحد، فی یوم واحد ولیس فی‌ها رایة باهدی من رایة الیمانی یهدی الی الحق.

خروج سه کس: قیام خراسانی و سفیانی و یمانی، در یک سال و در یک ماه و یک روز خواهد بود و در این میان، هیچ پرچمی به اندازه پرچم یمانی، به حق و هدایت دعوت نمی‌کند.»

امام باقر علیه السلام فرمود: «لیس بین قیام القائم وقتل النفس الزکیة اکثر من خمس عشر لیلة؛ بین ظهور مهدی علیه السلام و کشته شدن نفس زکیه، بیش از پانزده شب فاصله نیست.»

علایمی که با ظهور، فاصله زمانی دارد:

بعضی از نشانه‌ها و علایم در بستر تاریخ با فاصله بسیاری با وقت ظهور تحقق می‌یابد؛ حتی بعضی از آن‌ها قبل از تولد امام زمان رخ می‌نمایند و بعضی بعد از تولد و قبل از ظهور با فاصله زیاد، تحقق پیدا کرده و خواهند کرد؛ چنان که شماری از آنها، همچون از هم گسستن بنی امیه و بنی عباس، خروج ابومسلم خراسانی، اختلاف بین مسلمانان و … اتفاق افتاده است.

د) علایم زمینی و آسمانی

۱. علایم طبیعی و زمینی

در میان نشانه‌ها و علایم ظهور، غالب آن‌ها نشانه‌های طبیعی و زمینی اند و هر کدام در تثبیت حقانیت ظهور و قیام حضرت مهدی علیه السلام نقش اساسی دارند.

امام علی علیه السلام فرمود: مردی از خاندان من، در سرزمین حرم قیام می‌کند، پس خبر خروج وی به سفیانی می‌رسد.

وی، سپاهی از لشکریان خود رابرای جنگ، به سوی او می‌فرستد و آنان را شکست می‌دهد، آنگاه خود سفیانی با همراهانش به جنگ وی می‌روند و، چون از سرزمین بیداء می‌گذرند، زمین آنان را فرو می‌برد و جز یک نفر، که خبر آنان را می‌آورد کسی از آنان نجات نمی‌یابد.» نشانه‌هایی نظیر فرو رفتن سفیانی در بیداء، قیام یمانی، خراسانی، سفیانی، دجال، قتل نفس زکیه، جنگ‌های خونین و …… از جمله علایم زمینی و طبیعی هستند.

۲. علایم آسمانی

به علت اهمیت ظهور امام زمان، علاوه بر نشانه‌های زمینی و طبیعی، برخی علایم آسمانی نیز در زمان ظهور حضرت رخ خواهند داد، تا مردم بهتر رهبر و مصلح آسمانی را شناخته و در راستای تحقق رسالت و اهداف او مشارکت کنند؛ مانند:

صیحه آسمانی

امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا نادی مناد من السماء ان الحق فی آل محمد صلی الله علیه و آله فعند ذلک یظهر المهدی علی افواه الناس ویشربون حبه، ولایکون لهم ذکر غیره؛ هر گاه گوینده‌ای از آسمان ندا دهد که حق با اولاد محمد صلی الله علیه و آله است، در آن هنگام، ظهور مهدی علیه السلام به سر زبان‌ها می‌افتد، و همه [شراب]دوستی او می‌نوشند و غیر او را یاد نمی‌کنند.»

کسوف

امام صادق علیه السلام فرمود:

«علامة خروج المهدی کسوف الشمس فی شهر رمضان فی ثلاث عشرة واربع عشرة منه؛ نشانه ظهور مهدی علیه السلام کسوف خورشید در ماه مبارک رمضان است [و وقت کسوف]سیزدهم یا چهاردهم ماه رمضان خواهد بود.»

از دیگر علائم ظهور امام زمان به موارد زیر اشاره کرده اند :

*شکم خدا می شود *

روزگاری می آید که مردم شکم هایشان ،خدایشان است و حواس آنها به شکم هایشان است 

همین الان که شما در حال نماز خواندن بودید ،عده ای دم در نانوایی بربری و سنگکی ایستاده اند … اینها شکم هایشان ،خدایشان است 

*زنان قبله می شوند *

روزگاری می آید که زن قبله یم شود . هر چه حاج خانم بگوید .فقط حرف حاج خانم….

ولو امر به خلاف شرع هم بکند یا کار خلاف شرع بگوید چون محو اوست ، نمی فهمد چه می گوید :

(دختر باید چنین باشد ، کت و دامن تنگ بپوشد ، با این وضعبه کوچه و خیابان برود) پدر مخالفت می کند ، مادر با پدر درگیر می شود می گوید (تو قدیمی هستی تو قدیمی فکر می کنی چیه مقدس شده ای ؟ بگذار دخترم آزاد باشد می خواهد با رفیقش برود کوهنوردی)

زنی که به فرمان شوهر باشد واز چیزهای که شوهر متدینش می گوید اطاعت کند ، او خیلی عالی است .

*پول دینشان است *

این حرف گریه دارد ….کار به اینجا می رسد که دین آدم ، پولش می شود و دیگر به فکر حلال و حرام و خمس نیست ، ربا می خورد و رشوه می گیرد و دزدی می کند .

*شرافتشان به متاعشان است *

مبل و صندلی و ماشین و خانه گچ گیری شده و استخر و….اگر اینها را نداشته باشد ، کسی محلش نمی گذارد .

قدیم اینطور نبود ، قدیم هرکس متدین تر بود مورد احترام بود ، اما الان هر کسی پول دارد و ماشین دارد و خانه شمران و امثال آن مورد احترام است .

قحطی‌ها و گرانی‌های آخرالزمانی

برخی از نشانه‌ها و ویژگی‌هایی که در روایت‌های معصومان (ع) برای آخرالزمان وعده داده شده است، به اوضاع اقتصادی جوامع انسانی در آن روزگارِ پُرآشوب اشاره دارد. آنچه از این دست روایت‌ها برمی‌آید، این است که جهان در آخرالزمانِ در آستانۀ ظهورِ حضرت موعود (عج) در ناآرامی و سختی گرفتار خواهد بود و طبیعی است که وضعیت اقتصادی جوامع نیز از این سختی برکنار نباشد. طبقِ وعده‌هایی که در کلام حضرات آل الله (ع) دربارۀ آخرالزمان بیان شده است، دگرگونی‌های طبیعت، نقشی مهم در شکنندگی و تباهی اوضاع اقتصادی مردم آخرالزمان دارد.

به‌مَثَل حضرت امیرالمؤمنین(ع) در روایتی از این خبر داده‌اند که پیش از ظهور حضرت منجی (عج) ملخ‌هایی سرخ‌رنگ، درست به رنگ خون، هم در وقت معمول (زمان نزدیک به برداشت محصولات کشاورزی) و هم در غیر زمانِ معمول (در زمانی غیر از فصل برداشت)، فراوان خواهد شد(رک: «الغیبة»؛ محمد بن ابراهیم نعمانی؛ ترجمۀ سید احمد فهری زنجانی؛ تهران: دارالکتب اسلامیه؛ ۱۳۶۲؛ ص ۳۲۵.). بدیهی است که هجومِ انبوه آفت خسارت‌باری همچون ملخ، به‌شدت می‌تواند به محصولات کشاورزی آسیب برساند و میزانِ تولیدِ غذای آدمیان را کاهش دهد؛ و آن‌گاه که گندم و جو و ذرت و دیگر غلّات آسیب ببیند و کاهش یابد، نرخ آن‌ها در بازار روز به‌روز افزایش خواهد یافت و افزونیِ روزافزون نرخ و کمبودِ مستمرِ غذا، نتیجه‌ای نخواهد داشت جز بروز قحطی. جالب اینکه وعدۀ بروز قحطی‌ها و گرانی‌های آخرالزّمانی را نیز می‌توان در کلام معصومان (ع) دید.

امام جعفر صادق (ع) در روایتی که شیخ طوسی (ره) آن را در کتاب «الغیبة» نقل کرده، فرموده‌اند که «در پیشاپیش ظهور قائم (عج) آن‌چنان قحطی به‌وجود می‌آید که خرمای نرسیده بالای درخت خورده می‌شود».امام جعفر صادق (ع) در روایتی که شیخ طوسی (ره) آن را در کتاب «الغیبة» نقل کرده، فرموده‌اند که «در پیشاپیش ظهور قائم (عج) آن‌چنان قحطی به‌وجود می‌آید که خرمای نرسیده بالای درخت خورده می‌شود»(«غیبت»؛ شیخ طوسی (ره)، محمد بن حسن؛ ترجمۀ مجتبی عزیزی؛ قم: مسجد مقدس جمکران؛ ۱۳۸۷؛ ص ۷۶۲.). حضرت امیرالمؤمنین (ع) نیز در حدیثی که به توصیف «دجّال» و شرایط پیدایشش در آخرالزمان پرداخته‌اند، از وقوع قحطی بسیار شدیدی در زمان ظهور دجّال خبر داده‌اند. (رک: «الخرائج و الجرائح»؛ قطب‌الدین راوندی؛ قم: مؤسسۀ امام مهدی (عج)؛ ۱۴۰۹ ق.؛ ج ۳، ۱۱۳۵.)

بارش باران‌هایی که سبب رویش گیاهانِ بیشتر نخواهد شد، نیز از دیگر نشانه‌هایی است که در روایت‌های اسلامی برای دربارۀ آخرالزمان بیان شده است. در زمان حضرت خاتم الانبیا (ص)، روزی آن حضرت مشغول خواندن خطبه بودند که مردی از ایشان، زمان برپایی قیامت را می‌پرسد. حضرت (ص) در پاسخِ او می‌فرمایند که زمان قیامت را جز خداوند متعال نداند؛ اما قیامت برپا نخواهد شد تا نشانه‌هایی روی دهد. نشانه‌هایی که حضرت پیغامبر (ص) برشمرده‌اند، اغلب جزو بلاهایی است که دامنگیر مردم آخرالزمان خواهد شد؛ رویدادهایی چون خون‌ریزی‌های بسیار، رواج گناهانِ گوناگون و غربتِ دین و دین‌داران و نیز پدیده‌هایی چون ظهور حضرت عیسی (ع) و آمدن دجّال و خروج یأجوج و مأجوج. در ضمنِ بیان این نشانه‌ها، حضرت (ص) این را هم فرموده‌اند که در آن هنگام «باران بسیار می‌بارد، اما گیاهان و نباتات کم می‌رویند». («ارشاد القلوب»؛ حسن بن محمد دیلمی؛ ترجمۀ علی سلگی؛ قم: ناصر؛ ۱۳۷۶؛ ج ۱، ص ۱۷۷.)

البته باید توجه داشت که با ظهور حضرت منجی (عج) دنیایی که از ستم و گناه پُر شده است، رنگِ امن و آسایش خواهد دید و پس از برپایی حکومتِ عدل جهانی و رسیدن طعم شیرین حکومتِ الهی به کامِ مردمان است که قیامت کبری برپاخواهد شد. از این‌روی، بسیاری از نشانه‌هایی که حضرت رسول اکرم (ص) در این روایت برشمرده‌اند، ازجمله همین باران‌های کم‌ثمر، به آخرالزمان در مقطع آستانۀ ظهور حضرت موعود (عج) بازمی‌گردد.

امام جعفر صادق (ع) نیز در حدیثی فرموده‌اند که «قبل از قیام حضرت قائم (عج) باران مفصّلی خواهد بارید و میوه‌ها را در درخت فاسد خواهد کرد؛ شما در این هنگام مردّد نشوید و در انتظار باشید». («اِعلام الوری بأعلام الهدی» (زندگانی چهارده معصوم، علیهم‌السّلام)؛ شیخ طبرسی، فضل بن حسن؛ ترجمۀ عزیزالله عطاردی؛ تهران: اسلامیّه؛ ۱۳۹۰؛ ص ۵۸۶.)

 گرسنگی‌های آخرالزمان: آزمایشی الهی

شیخ مفید (ره) در کتاب «الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد» حدیثی را از حضرت اباعبدالله امام جعفر صادق (ع) آورده است که در آن، حضرت (ع) ضمنِ اینکه به گوشه‌ای از اوضاع اقتصادیِ جامعه و مردمانِ در آستانۀ ظهور حضرت منجی (عج) اشاره کرده‌اند، سختی‌ها و تنگی‌های معیشت در آن روزگار را آزمایشی الهی برای مردم معرفی کرده‌اند. صاحب «الارشاد» روایت را چنین نقل کرده است:

«محمد بن مسلم گوید: شنیدم امام صادق، علیه‌السلام، می‌فرمود: همانا پیش از آمدنِ حضرت قائم، علیه‌السلام، از جانب خداوند آزمایشی است. عرض کردم: قربانت گردم، آن [آزمایش] چیست؟ امام علیه‌السلام، این آیه را خواند: «هرآینه بیازماییم شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کاهش‌دادنِ مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها؛ و مژده دِه به صبرکنندگان» (سورۀ بقره، آیۀ ۱۵۵). آن‌گاه فرمود: ترس، از سلاطینِ بنی‌فلان (بنی‌عباس) [است]؛ و گرسنگی، به‌واسطۀ گرانی نرخ‌ها [است]؛ و کاهش مال، به‌وسیلۀ کسادی وضع تجارت و بازار و کمی سود [خواهد بود]؛ و کاهش جان‌ها، به مرگ‌های عمومی و سریع؛ و کاهش محصول، به کمی غلّه و زراعت و بی‌برکتی میوه‌ها [بازمی‌گردد]. سپس فرمود: و مژده ده به صبرکنندگان در آن هنگام به اینکه به‌زودی حضرت قائم، علیه‌السلام، خروج کند».(«الارشاد»؛ شیخ مفید، محمد بن محمد؛ ترجمۀ سید هاشم رسولی محلّاتی؛ تهران: علمیۀ اسلامیه؛ ج ۲، ص ۳۵۲.)

 محمد بن ابراهیم نعمانی (ره)، محدّث، مفسّر و متکلّم شیعی سدۀ چهارم هجری، نیز در کتاب «الغیبة» روایتی دیگر از حضرت امام جعفر صادق (ع) آورده است که حضرت(ع) در تأویل همان آیۀ ۱۵۵ سورۀ مبارک بقره فرموده‌اند که «ناچار باید پیش از قیامِ قائم سالی باشد که مردم در آن سال گرسنه بمانند و از دو ناحیه ترس و سختی آنان را فراگیرد: از کشتار و از کمبود ثروت‌ها و جان‌ها و میوه‌ها؛ و این مطلب در کتاب خدا به‌طور روشن بیان شده است». («الغیبة»؛ محمد بن ابراهیم نعمانی؛ ترجمۀ سید احمد فهری زنجانی؛ تهران: دارالکتب اسلامیه؛ ۱۳۶۲؛ ص۲۹۳.)

این گرسنگی‌های آخرالزمانی گرچه در بسیاری از روایت‌ها به‌طور عام و کلی برای مردمانِ آخرالزّمان بیان شده، اما در برخی از حدیث‌ها نیز از مناطقی خاص سخن رفته است. به‌مَثَل امام محمد باقر (ع) در تأویل «گرسنگی یا جوع» که در همان آیۀ ۱۵۵ سورۀ مبارک بقره آمده، فرموده‌اند که «گرسنگیِ ویژه در کوفه خواهد بود که خداوند آن را مخصوص دشمنان آل ‌محمد (ع) می‌کند؛ و اما [گرسنگیِ] همگانی در شام خواهد بود و آنان را آن‌چنان ترس و گرسنگی فرامی‌گیرد که مانندش [هرگز] گریبانگیرشان نشده باشد».(«الغیبة»؛ محمد بن ابراهیم نعمانی؛ ترجمۀ سید احمد فهری زنجانی؛ تهران: دارالکتب اسلامیه؛ ۱۳۶۲؛. ص ۲۹۴.)

وقتی زندگی همۀ مردم به ربا آلوده می‌شود

آنچه از فرمایش‌های پیغامبر اکرم (ص) و دیگر معصومان برمی‌آید، این است که اقتصاد جوامعِ آخرالزمانی هر روز بیش از پیش در آلودگی و  «ربا» غرق می‌شود؛ و این درحالی است که نیک می‌دانیم که قرآن کریم رباخواری را اعلام جنگ با خدا و رسولش دانسته است. [۱۲] با این‌حال اما شدتِ گسترش گناه ربا در آخرالزمان آن‌چنان است که پیغامبر اکرم (ص) خبر داده‌اند که «روزگاری به مردم رسد که یکی نمانَد، مگر آنکه ربا خورد و اگر نخورد، غبار آن به وی رسد». [ نهج الفصاحه»؛ «نهج الفصاحه»؛ ترجمۀ ابوالقاسم پاینده؛ تهران: جاویدان؛ ۱۳۶۱؛ ص ۵۰۰. حدیث ۲۳۶۵.]

در سطرهای پیشین بیان شد که در آخرالزمان، آن‌گاه که جهان ظهور منجی را چشم‌انتظار است، قحطی و خشکسالی شدید روی خواهد داد؛ از سویی هم‌چنان‌که در شمارۀ پیشینِ این سلسله نوشته‌ها نیز اشاره شد، آلودگی بسیاری از مردمان به انواع گناهان و معصیت‌ها، از دیگر ویژگی‌هایی است که در حدیث‌های معصومان (ع) برای روزگار آخرالزمان برشمرده شده است. اما در همین روایت‌ها، فراوان به‌چشم می‌خورد که بین گناهان و بروز بلاها و سختی‌های معیشتی که برای مردمان رخ می‌دهد، پیوندی ناگسستنی برقرار است.

به‌مَثَل در «اَمالی» شیخ طوسی (ره)، می‌خوانیم که ابوحمزۀ ثمالی (ره) گفته است که «شنیدم که امام باقر، علیه‌السلام، فرمود: در کتاب علی بن ابی طالب یافتم که هنگامی‌که ربا آشکار شود، مرگ ناگهانی ظاهر می‌گردد و هنگامی‌که از پیمانه‌ها کم گذاشته شود [یعنی کم‌فروشی شود]، خداوند آنان را به قحطی و کمبود دچار می‌کند؛امام باقر (ع): در کتاب علی بن ابی طالب یافتم که هنگامی‌که ربا آشکار شود، مرگ ناگهانی ظاهر می‌گردد و هنگامی‌که از پیمانه‌ها کم گذاشته شود [یعنی کم‌فروشی شود]، خداوند آنان را به قحطی و کمبود دچار می‌کند. و هنگامی که زکات پرداخت نشود، زمین تمامی برکات خود، اعم از کشت و میوه و معادن را بازمی‌دارد؛ و هنگامی که در حکم قضاوت ستم روا گردد، بر گناه و دشمنی یکدیگر را یاری می‌نمایند؛ و هنگامی که پیمان [الهی] را زیر پا بگذارند، خداوند بَدانِشان را بر آنان مسلط می‌کند و آن‌گاه خوبانشان هرچه خدا را بخوانند، دعایشان اجابت نمی‌شود». [ «امالی»؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن؛ ترجمۀ صادق حسن‌زاده؛ قم: اندیشۀ هادی؛ ۱۳۸۸؛ ج ۱، ص ۴۵۷.]

از این‌روی می‌توان نتیجه گرفت که سختیِ زندگی و قحطی‌ها و مرگ‌های فراوانِ وعده‌داده‌شده در آخرالزمان، چیزی نیست جز نتیجۀ افزایشِ گناهکاریِ مردمان آخرالزمان؛ هرچه گناه و نافرمانیِ خداوند بیشتر باشد، بلاها و محرومیت‌ها نیز شدیدتر و افزون‌تر خواهد بود.